Rıdvan Paşa Camii ve Haziresi

            Rıdvan Paşa Camii halk arasında “Rıdvan Bey Camii” veya “Rahdıvan Cami” olarak da bilinir. Çarşamba’nın en büyük simgelerinden biri olan ve Çarşamba’daki camilerden biri dendiğinde ilk akla gelecek olanlardan biri olan Rıdvan Paşa Camii 1781 yılında “Erbaalı Rıdvan Bey” tarafından küçük bir mescit olarak inşa ettirilmiştir. Rıdvan Paşa Camii’nin bu ilk şeklinin Rıdvan Bey tarafından yaptırılmasının sebebi şu şekilde rivayet edilmektedir. Yeşilırmak’a düşerek boğulan kızını bulamayan Rıdvan Bey, kızının belki de en azından mezarının yerini bilebilmek için kızının cesedinin bulunduğu yere bir cami yaptıracağını adamış ve ceset Çarşamba’da bulununca adak üzerine Rıdvan Paşa Camii’nin ilk hali şu anki yerine inşa edilmiştir. Bu ilk yapılan küçük mescit, Hazinedârzade Süleyman Paşa (öl. H.1233 / M. 1818) tarafından genişletilmiş ve H. 1320 / M. 1902 yılında halk tarafından kâgire dönüştürülmüştür. 1943 yılındaki depremde büyük hasarlar gören cami çeşitli tadilatlardan geçirilmiş ve bir müddet sonra cami tamamen yıktırılarak 1956 yılında şu anki caminin yapımına başlanmıştır ve bilindiği üzere cami halen faaliyettedir ve Çarşamba’nın en müstesna camilerinden biri olma özelliğini halen devam ettirmektedir.

            Rıdvan Paşa Camii’nin avlusunda 52 adet mezar taşı tespit edilmiştir. Bu mezar taşlarından bir kısmı mezarların başında sapasağlam dururken maalesef bazıları kırılmış ve caminin hazire kısmında atıl bir vaziyette beklemektedirler. Mezar taşları sadece mezarda medfun kişi hakkında bilgi vermekle kalmaz, aynı zamanda o dönemin koşulları, sosyal yapısı, ve demografik (nüfus) yapısıyla alakalı birçok ipuçlarını içerisinde barındırır. Yapılan çalışmalarda Rıdvan Paşa Camii’nde mezar taşlarının iki ayrı yazı stiliyle yazıldığı saptanmıştır. Bu yazı stilleri “celî ta’lik” ve “celî sülüs” yazı türleridir. Şimdi bu mezar taşlarının üzerlerinde yer alan yazılardan bazılarını paylaşmaya çalışacağız.

Ünyeli Katip Said Efendi’nin Annesi Ayşe Hatun

1- Hüve’l-bâkî

2- Bu cihân bâğına geldim bir mürüvvet görmedim

3- Derdime dermân aradım bir‘ilâcın bulmadım

4- Geçdi ömrüm görmedim sıhhat yüzin

5- Bir misâfir gibi geldim ben de mihman aradım.

6- Ünyeli kâtip Sa‘îd Efendî’nin

7- Vâlidesi merhûme ‘Âişe Hâtûn

8- Rûhuna el-fâtiha

9- Sene 1219.

Gümüşhane Emini Ebubekir Ağa’nın Oğlu Muhammet Emin Bey

1- Hüve’l-bâkî

2- Nevcivânım uçdı cennet bâğına

3- Firâkı kaldı vâlideynin cânına

4- Gümüşhâne Emîni Ebûbekir Ağâ’nın

5- Mahdûmu merhûm Muhammed Emîn

6- Bey rûhuna el-fâtiha

7- Sene 1251 fî 15 “cim”.

Gümüşhane Emini Ebubekir Ağa’nın Kızı Mihriban Hanım

1- Hüve’l-hayyül-bâkî

2- Terk eyledi vâlideynin bir güli

3- Tâze idi ola cennet bülbüli

4- Gümüşhâne Emîni Ebûbekir Ağâ’nın

5- Kerîmesi merhûme ve mağfûr lehâ

6- Mihribân Hânım rûhuna el-fâtiha

7- Sene 1257 fî 15 “ra-elif”.

Gümüşhane Emini Ebubekir Ağa’nın Oğlu İsmail İzzet Bey

1- Hüve’l-bâkî

2- Uçdı bâğ-ı cennete nevcivânım

3- Vâlideyni hasret kodı gülfidânım

4- Gümüşhâne Emîni Ebûbekir Ağâ’nın

5- Mahdûmu merhûm ve mağfûr

6- İsmâ‘îl ‘İzzet Bey rûhuna el-fâtiha

7- Sene 1257 fi 21 “cim”.

Çarşamba Gümrük Müdürü Hacı Hafız Efendi’nin Oğlu Ahmet Vehbi Efendi

1- Hüve’l-bâkî

2- Çehârşenbe  Gümrük

3- Müdîri Trabzonî el-Hâc

4- Hâfız Efendî’nin mahdûmu

5- Cennetmekân firdevs âşiyân

6- Ahmed Vehbî Efendi’nin rûhuna fâtiha.

7- Sene 1260.

Çarşamba Eşrafından Raşit Ağa’nın Kızı Zekiye Hanım

1- Âh mine’l-mevt

2- Murg-ı dil uçdı kafesden cânımın cân pâresi

3- Kondı cennet bâğına sonrada kaldı yâresi

4- Çehârşenbe eşrâf hânedânından

5- Raşîd Ağâ’nın kerîmesi merhûme

6- Zekiyye Hânım rûhîçün elfâtiha

7- Sene 1265 3 Zilhicce

Hacı Bekir Ağa’nın Hanımı Kamerşah Kadın:

1- Küllü nefsin zâikatü’l-mevt

2- İrci‘î emri irişdi çün sımâh-ı cânıma

3- Okudum ihlâs ile innâ ileyhi râci‘ûn

4- Çok du‘âlar itdiler hayfâ etıbbâ-yı zemân

5- Derd bî dermân imiş bulmadılar çâresin

6- Hak deyüp ‘azm eyledim semt-i bekâ-yı ‘izzete

7- Meskenim cennet ola fî makâmin âminîn

8- Trabzon Vâlîsi Hâzînedârzâde

9- Müteveffâ Osmân Pâşâ kaynı Hâcı Bekir

10- Ağâ’nın halîlesi Kamerşâh Kâdın’ın

11- Rûhuna el-fâtiha sene 1272 fî 7 “mim”.

Trabzon Valisi Hazinedarzade Osman Paşa’nın Torunu Osman Bey

1- Âh minel’mevt

2- Trabzon Vâlîsi Osmân Pâşâzâde ‘âlî câh

3- Ki ol ‘Abdülhamîd Bey kim cihânda fâik akrâne

4- Bahâr-ı gülistânı bezm-i ‘âlemde yetişdirmiş

5- İdi bu gonca-i nâzik nihâlî böyle bir dâne

6- Esüb bâd-ı ecel hayfâ muhâlif eyledi berbâd

7- Hazân virdi gülistânda hem ol verd-i handâne

8- Yitürdi bâğbân-ı mevt gelüpde böyle sür‘atle

9- İrüşdirdi nihâl-i tâzeyi ol bâğ-ı rıdvâne

10- Atâ târîh-i fevtin gûş idüp yazdı mücevherve

11-Hudâ yâ bir mahal olsun ‘adnde mîr Osmân’e

12- Sene 1272 fî 1 “cim-elif”

Divriğili Hüseyin Ağa

1- El-bâkî

2- Okuyalar fâtiha rahmeten li’l-âlemîn

3- Durâğı cennet ola fî mekâmin âminîn

4- Osmân Paşa efendimizin Selâm Ağâsı

5- Ömer Beyoğlu Divrikli

6- Merhûm Hüseyn Ağâ rûhuna fâtiha

7- Sene 1245.

Trabzon Valisi Hazinedarzade Osman Paşa’nın Eşi Efic Rukiyye Hanım:

1- Küllü nefsin zâikatü’l-mevt

2- İrci‘î emri irişdi bu dil-i peymâneye

3- Hak deyüp oldum civâr-ı hazret-i Hakka revân

4- ‘Âlem-i fânîde aslâ bir ehad bâkî değil

5- Çâre yok gelse ecel yeksân olur pîr-u civân

6- Hak te‘âlâ menzilim dâru’nna‘îm itsun benim

7- Afvına tutdım yüzümü ‘azm idüp bâğı cinân

8- Esbak Trabzon Vâlîsi Hazînedârzâde

9- Müteveffâ Osmân Pâşâ’nın harem-i muhteremeleri

10-El-Hâcce Efic Rukiyye Hânım rûhîçün

11-Ve kâffe-i ehl-i imân ervâhîçün

12-El-fâtiha sene 1272 fî “şın”

Eser-i hâme-i Ünyevî Muhammed.

Hacı Bekir Ağa’nın Kızı Safiye Hanım

1- Hüve’l-bâkî

2- Meskenim kıl lütfunla bâğ-ı cennet yâ kerîm

3- Cürmümi ‘afv it İlâhî cümleden sensin rahîm

4- Emr-i Bârî böyle imiş gençliğime doymadım

5- İrdi bana ecel soldurdı nâzik tenim

6- Almadım dünyâ murâdın nâmurâd oldum bugün

7- Hem anâm atâm çekeler tâ kıyâmet hasretim

8- Çehârşenbe kazâsı hânedânından Hâzînedâr

9- Zâde müteveffâ Osmân Pâşâ Hazretleri’nin

10-Kaynı Hâcı Bekir Ağâ’nın kerîmesi merhûme

11-Sâfiye Hânım’ın rûhîçün fâtiha

12-Fî ğurre Muharrem sene1275.

Sultan Hamid’in Kayınpederi Osman Bey (II. Abdülhamid)

1- Hüve’l-hallâkul’bâkî

2- Zikr-i Hak’la üns ve ülfet eyle dâim ey gönül

3- Eyle tahsîl-i ‘ıbâdet aç gözün hûbdan uyân

4- İşte bu heym-i Osmân Bey ‘âşık-ı sâdık eyle

5- Ehl-i dil lütfu kesîrdi zümrei hem ‘ârifân

6- Hazret-i Sultân Hamîd’e kâim peder olmuş iken bu âl-i cenâb

7- Ba‘dehû o sâyede geçdi hâl-i hoş zemân

8- İrci‘î emr-i hitâbı câna irdükde bile

9- Sâli doksan altıda kıldı râh-ı Hak’da terk-i cân

10-Gitdi rahmetle müyesserdir bâ lutufgirdgâr

11-Eylesun ensâbını me’cûr hem mevlâ hemân

12-Kurenâ-yı hazret-i şehriyârîden se‘âdetlü

13-Hüseyin Beyefendî Hazretleri’nin pederî mârazzikr

14-Osmân Bey’in Rûhîçün fâtiha

15-Sene 1301. 1301

Hazinedarzade Abdülhamit Bey’in Kızı Müzeyyen Hanım

1- Hüve’l-hayyüllezî lâ yenâmu velâ yemût

2- Gülşen-i fânîde pek çok durmadım

3- Durdığım demde vefâsın görmedim

4- Rahmeten li’l-‘âlemînsin yâ rasûl

5- Şâfi‘im ol câriyeni eyle kabûl

6- Hazînedârzâde müteveffâ ‘Abdülhamîd

7- Bey’in kerîmesi Müzeyyen Hânım’ın

8- Rûhuna el-fâtiha

9- Fî sene 1302 Receb 27.

Hazinedarzâde Memiş Ağa

1- Merhûm ve mağfûr

2- El-muhtâc ilâ rahmeti Rabbihi’

3- ğafûr alâmetden murâd duâdır

4- Bugün bana ise yârın sanadır

5- Hazînedârzâde Memiş Ağa

6- Rûhîçün el-fâtiha sene 1196.

Çarşamba Müderrisi Müderriszâde Hacı Mehmet Efendi

1- Hüve’l-hallâku’l-bâkî

2- İtdi rihlet gark-ı rahmet oldı bir dünyâ eri

3- Doldı envâr-ı îmân ile o sadr-ı enverî

4- Terk idüp dâr-ı fenâyı irciî kavlin görüp

5- Ravza-i cennet ola ânın rûhı ve makberi

6- Bâb-ı huldi açdı rıdvân müntazırdır dâimâ

7- Rûhı şâd ola ânın firdevs cennet yeri

8- Merhûm ve mağfûr bi’lfi‘l Rahtvân

9- Câmii şerîfi mütevellîsi ve şeyhi iken

10- Dâr-ı bekâya rihlet idenÇehârşenbe

11- Müderrisi Müderriszâde el-Hâc Mehmed

12- Efendî’nin rûhîçün el-fâtiha

13- Sene 1227 fi “ra”

Hazinedarzâde Süleyman Paşa

1- Hüve’l-hallâku’l-bâkî

2- Göçüp tevhîd ile dâr-ı fenâdan

3- Gidüp arş tahtına rûhî revânı

4- Hüdâ yâ izz ü şânın hurmetîçün

5- Cinânda Kevser’e kandırasın ânı

6- İdüp dâr-ı fenâdan azm-i rihlet

7- Mekânın eyle firdevs-i a‘lâyı

8- Oku ihlâs ile bir fâtiha gel

9- Ecel bir kimseye virmez emânı

10- Merhûm ve mağfûr Hazînedârzâde

11- Es-Seyyid Süleymân Paşa efendimizin

12- Rûhîçün el-fâtiha

13- Fî sene 1233 21 “cim”.

Çarşamba Kaymakamı Mehmet Ali Efendi’nin Kızı Fadiyye Hanım

1- Hüve’l-hallâku’l-bâkî

2- Yenişehir-i Fenâr ehâlîsinden

3- Çehârşenbe Kazâsı Kâimümekâmı

4- Mehmed Ali Efendî’nin kerîmesi

5- Fadiyye Hânım’ın rûhîçün

6- Velâdeti sene 1295 Elfâtiha Vefâtı sene 1306.

Not: Yazımızda Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Recep Gün tarafından kaleme alınan “Samsun – Çarşamba Rıdvan Paşa Camii Haziresindeki Mezar Taşları – I (Celî Ta’lik Kitabeli Olanlar) ve “Samsun – Çarşamba Rıdvan Paşa Camii Haziresindeki Mezar Taşları – II (Celî Sülüs Kitabeli Olanlar)  adlı makalelerinden yararlanılmıştır.  (Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sayı:22, 2006; Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sayı:26-27, 2008)